Turecka inwazja militarna i okupacja wyspy
15 lipca 1974 roku junta wojskowa rządząca w Grecji, w zmowie z grecko-cypryjskimi kolaborantami, dokonała na Cyprze zamachu stanu, chcąc obalić demokratycznie wybrany rząd. 20 lipca Turcja zaatakowała Cypr, gwałcąc międzynarodowy kodeks postępowania określony traktatami, których była sygnatariuszem. Pretekstem był pucz, a rzekomym celem – przywrócenie porządku konstytucyjnego na wyspie. Turcja zajęła 36,2% suwerennego terytorium Republiki, łamiąc zapisy Karty NZ oraz podstawowe normy prawa międzynarodowego. Turecka okupacja części Cypru trwa od ponad trzech dziesięcioleci, mimo oenzetowskich rezolucji wzywających do wycofania obcych wojsk z Cypru.
Inwazja i okupacja były tragiczne w skutkach: tysiące osób poniosło śmierć, ponad 180 tys. Greków cypryjskich zamieszkujących północną część Cypru – ponad jedna trzecia ówczesnej liczby ludności – została wysiedlona. Kolejne 20 tys. osób przebywających w zamkniętych enklawach na okupowanym terenie, wskutek zastraszania i pozbawienia fundamentalnych praw człowieka, opuściło swoje domostwa, by szukać schronienia w części Cypru administrowanej przez rząd. Dziś na terenach okupowanych mieszka nie więcej niż 500 Greków cypryjskich. Ponadto, w ramach tureckiej polityki segregacji etnicznej, Turcy cypryjscy zostali zmuszeni przez Turcję i własnych przywódców do zamieszkania na terenach okupowanych.
Około 1400 Greków cypryjskich – cywilów i wojskowych – nadal uważa się za osoby zaginione. Wiele z tych osób widziano, po aresztowaniu przez Turków, na terenach okupowanych oraz w więzieniach na terenie Turcji, zanim ślad po nich zaginął. Ich los – poza nielicznymi wyjątkami – jest nadal nieznany. Polityka zasiedlania terenów okupowanych przybyszami z Turcji zmieniła demografię w takim stopniu, że dziś liczba nielegalnych osadników (ok. 160 tys.) przewyższa liczbę Turków cypryjskich (89,2 tys.) prawie dwukrotnie. Pociąga to za sobą społeczne i polityczne skutki dla samych Turków cypryjskich, którzy wciąż na nowo wyrażają dezaprobatę dla napływu osadnikó z Turcji.
W wyniku inwazji Cypr utracił 70% najlepiej rozwiniętych gospodarczo terenów, a 30% ludności straciło pracę. Znaczna część dóbr kultury uległa zniszczeniu lub stała się celem aktów wandalizmu, wiele miejsc kultu religijnego sprofanowano. Przestępstw tych dopuszczali się zwłaszcza żołnierze i obywatele tureccy; proceder trwa nadal za przyzwoleniem władz okupacyjnych.
Powszechne potępienie tureckiej inwazji i wynikających z niej aktów agresji wobec Cypru znalazło odbicie w rezolucjach Zgromadzenia Ogólnego i Rady Bezpieczeństwa ONZ, rezolucjach wielu międzynarodowych organizacji oraz orzeczeniach sądów międzynarodowych. W dokumentach tych żąda się umożliwienia uchodźcom bezpiecznego powrotu do domów oraz wszczęcia poszukiwań osób zaginionych; wzywa się do poszanowania praw człowieka wszystkich Cypryjczyków oraz do poszanowania niepodległości, suwerenności i integralności terytorialnej Cypru. Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał ponadto, że rząd Turcji jest odpowiedzialny za nagminne i systematyczne łamanie praw człowieka na Cyprze.
Kolejne rundy rozmów pomiędzy Grekami i Turkami cypryjskimi, prowadzonych od roku 1974 pod patronatem ONZ w celu rozwiązania problemu cypryjskiego i doprowadzenia do zjednoczenia kraju, były torpedowane przez Turcję. Turcja zmierzała do rozstrzygnięć powodujących trwały podział Cypru, podczas gdy rząd cypryjski oraz Grecy cypryjscy optowali za autentycznym zjednoczeniem wyspy, jej instytucji i gospodarki.
24 kwietnia 2004 roku propozycja sekretarza generalnego ONZ (V plan Annana) dotycząca kompleksowego porozumienia w sprawie problemu cypryjskiego została poddana pod głosowanie w odrębnych dla obu społeczności, lecz prowadzonych jednocześnie referendach. Zdecydowana większość (75,8%) Greków cypryjskich odrzuciła plan, uznając go za nie dość wyważony i nieodnoszący się do głównych obaw związanych z bezpieczeństwem oraz z funkcjonalnością i trwałością rozwiązania. Swoimi głosami Grecy cypryjscy odrzucili konkretny, z gruntu wadliwy, plan, który nie prowadził do autentycznego zjednoczenia wyspy i reintegracji jej ludności, instytucji oraz gospodarki. W przeciwieństwie do Greków 64,9% Turków cypryjskich głosowało za przyjęciem planu.
Wobec przytłaczającej porażki w referendum plan został unieważniony. Rząd cypryjski jednakże, opowiadając się niezmiennie za kontynuacją misji dobrych usług sekretarza generalnego ONZ i za działaniami prowadzącymi do znalezienia całościowego rozstrzygnięcia, podjął próbę ożywienia procesu pokojowego i poszukiwania rozwiązania, które odniesie się do trosk i wątpliwości całej ludności Cypru.
Z takim nastawieniem, 8 lipca 2006 roku, prezydent Cypru oraz lider społeczności Turków cypryjskich podpisali porozumienie w sprawie „Zbioru zasad” dla rozwiązania problemu cypryjskiego. Potwierdzili zarazem, że z woli obu społeczności podstawą zjednoczenia Cypru będzie dwustrefowa, dwuspołecznościowa federacja oraz uzgodnili procedury przygotowania gruntu pod kompleksowe negocjacje prowadzone aż do skutku.
Chociaż Turcja nie uhonorowała porozumienia z 8 lipca, Demetris Christofias, natychmiast po objęciu urzędu prezydenta w lutym 2008 roku, rozpoczął starania o wznowienie procesu pokojowego prowadzonego pod auspicjami ONZ i zmierzającego do zjednoczenia Cypru. Dążył do podjęcia współpracy z Turkami cypryjskimi i do zyskania poparcia społeczności międzynarodowej. Dzięki inicjatywie prezydenta, 3 września 2008 roku obie społeczności przystąpiły do bezpośrednich, całościowych negocjacji w sprawie kompleksowego rozwiązania problemu cypryjskiego.
Prezydent wyjaśniał:
„Główne role w toczącym się procesie odgrywają przywódcy obu społeczności. Proces przebiega pod patronatem Organizacji Narodów Zjednoczonych, ale sekretarz generalny ONZ i jego współpracownicy odgrywają jedynie role pomocnicze. Mając w pamięci przykre doświadczenia z roku 2004 dotyczące sztywnych terminów i arbitrażu, daliśmy jasno do zrozumienia społeczności międzynarodowej, że to przywódcy obu społeczności będą głównymi uczestnikami tego dialogu. W ten sposób nie powtórzymy błędów z przeszłości. Szukamy porozumienia zawartego przez Cypryjczyków dla Cypryjczyków, co jest w pełni zrozumiałe dla społeczności międzynarodowej.”
Przypomniał także, iż „podstawy porozumienia określone są w porozumieniach wysokiego szczebla z lat 1977 i 1979 mówiących o przekształceniu państwa unitarnego w federacyjne”. Mając na względzie, że Cypr jest państwem członkowskim UE, prezydent podkreślił, że rozwiązanie musi respektować i wdrażać zasady, na których powstała Unia Europejska”.
/Źródło: Rzut oka na Cypr, Wydawnictwo Biura Prasowego i Informacyjnego Republiki Cypryjskiej, 2011/
Więcej informacji na stronie Ministerstwa Spraw Zagranicznych Republiki Cypryjskiej.
 Pobierz materiały:
|